روند و تاریخچه اهلی کردن سگها به طور حتم از جمله جذاب ترین سوالاتی است که زیست شناسی تکاملی در صدد پاسخ به آن بوده است.
درمیان اکثر محققین این حوزه، دیدگاه "چندفازی" بعنوان روند ایجاد این تغییرات پذیرفته شده است. دیدگاه چند فازی بدین معنا است که گروه های مختلفی از گرگ ها طی گذر زمان توسط برخی از انسان ها جذب شده اند و در مرحله بعد با ایجاد روابطی متقابل مابین این دو گروه، اهلی سازی آغاز شده است.
اما نکته جالبی که در برخی تحقیقات به آن اشاره شده است، روند مشارکت باستانی بین سگ ها و انسان ها میباشد.
این نکته به اثبات رسیده است که سگ های خانگی از نوادگان گرگ های خاکستری پلیستوس هستند. موجوداتی که احتمالاً اکنون منقرض شده اند.
در این بین، اگرچه اطلاعات ما در خصوص داده‌های مربوط به DNA باستانی برای تنوع سگها هنوز ناقص است، اما پر واضح است که چندین جمعیت سگ در منطقه اوراسیا تا زمان هولوسن تشکیل شده‌اند.
همچنین، در طول انقلاب نوسنگی و انتقال از جوامع شکارچی-گردآورنده به جوامع کشاورز و به دنبال آن تغییرات تمدنی در دوره باستان، ساختار جمعیت سگ نیز تغییر کرد. این روند به دلیل جایگزینی با جمعیت سگ های تازه تشکیل شده بود.
بررسی های صورت پذیرفته حاکی از آن دارد که حضور سگها در محدوده اروپا ماحصل انتشار احتمالی نژادهای سگ تازه تشکیل شده از یونان باستان، تراکیه و امپراتوری روم است.
همچنین، در طول 10000 سال گذشته، امضاهای ژنتیکی بقایای سگ های باستانی با پراکندگی شناخته شده انسان در مناطقی مانند قطب شمال و اقیانوس آرام دورافتاده مرتبط بوده است. با این حال، گمان می رود که این رابطه قدمت بسیار عمیق تری داشته باشد و حرکت پشت سر هم افراد و سگ ها ممکن است پس از اهلی کردن سگ از اجداد گرگ خاکستری در اواخر پلیستوسن آغاز شده باشد.
برخی شواهد به دست آمده حاکی از آن دارد که سگها در سیبری تا حدود 23000 سال پیش اهلی شده‌اند، دقیقا طی زمانی که هم مردم و هم گرگ‌ها در طول آب و هوای خشن یخبندان منزوی بودند. پس از آن سگ ها اولین مردم را به قاره آمریکا همراهی کردند و با آنها سفر کردند.
در نهایت، ذکر این نکته از اهمیت ویژه ایی بخوردار میباشد که امروزه سگ ها جزو متغیرترین گونه ها هستند، اما اطلاعات کمی در مورد تنوع مورفولوژیکی در مراحل اولیه تاریخ آنها وجود دارد. انتقال نوسنگی به کشاورزی ممکن است منجر به تنوع مورفولوژیکی اولیه در نتیجه تغییرات در محیط انسانی یا انتخاب عمدی بر روی مورفولوژی های خاص شده باشد.
